Budizm Siddharta veya Shakyamuni

  
  Budizm Siddharta veya Shakyamuni adlarıyla da belirtilen Gotama Buda
(İÖ 563-483) tarafından İÖ 6'ncı yüzyılda kurulmuş, 29 ülkenin
halklarınca benimsenmiş, Dünya'nın üç büyük dininden biridir.
Budizm, Hindistan'da kendisinden önce mevcut bulunan Hinduizm
(Brahmanizm) ile karşılaştırıldığında, aralarında bazı benzerlikler
olmakla birlikte, genellikle çok derin farklılıklar göstermektedir.
Budizm'de 'karma' yasası, yeniden doğma (samsara) ve kurtuluş
(nirvana) kavramları olmakla birlikte, Hinduizm'deki binlerce ilâha
karşılık, Budizm'de tanrı kavramı yoktur. Kimilerine göre Buda,
ruhsal tekâmül açısından insanlara pek fazla bir şey kazandırmayan
tapınma kuralları ve teorik bilgi yerine, onlara gerçek ihtiyaçları
olan pratik (uygulama) ve yaşama bilgisini vermiştir. Böylece hem
insanların dikkatini ilâhlara tapınıp durma yerine sosyal yaşama
çevirmeye, hem de pek çok dinde zamanla ortaya çıkan 'politeizm'
ve 'panteizm' yozlaşmasının kendi dininde ortaya çıkmasını önlemeye
çalışmıştır. Kimileri Budizm'i bir dinden çok, bir felsefe olarak
ele alır.

Buda, Tanrı konusuna değinmemekle birlikte, Tanrı yoktur da
dememiştir. Budizm'in Hinduizm'den ve birçok dinden ikinci büyük
farkı, ölümden sonrasına ilişkin hiçbir ödül vaatlerinde
bulunmamasıdır. Fakat insanın imajinasyonunun, duygu, düşünce, niyet
ve eğilimlerinin ölümden sonraki yaşamı ve daha sonraki yeniden
doğumu (reenkarnasyon) konusunda belirleyici bir etken olduğunu da
bildirir.
Budizm'in ele aldığı temel sorun, insanın ıstıraplardan (nefret
edilenlerle beraber olma, sevilenlerden ayrı olma, istenilen şeyleri
elde edememe vb.) nasıl kurtulabileceğidir. Istırabın kaynağı,
Buda'ya göre, bağlılık, cahillik ("avidya") ve isteklerdir.
Istırabın ana kaynağı ise nefsanî isteklerdir. Bütün bu ıstıraplar
doğum ile başladığına göre, ıstıraplardan kurtulmanın yolu dünyaya
tekrar doğmamak, bunun için de doğmasını gerektiren nedenleri, yani
nefsaniyetini ve karmik telafilerini ortadan kaldırmak gerekir.
(Kurtuluş, Nirvana, Karma, Nefsaniyet) Dolayısıyla Budizm, insanlara
ıstırap duymamaları için nefislerini terbiye ederek,
nefsaniyetlerini altetmelerini, maddeye bağlılıkla ilgili hırs ve
isteklerinden vazgeçmelerini öğütler. Fakat Buda'ya göre, nefsanî
haz veya zevklere düşkün olarak yaşamak ne kadar aşırılıksa, nefsine
işkence etme yolunu benimsemiş çilecilik de o kadar aşırılıktır.
(Neo-spiritüalizm, 11. ilke) Buda, kendi önerdiği yola, bu iki aşırı
yolun ortası anlamında "orta yol" der.
Buda, Budizm'i "dört hakikat" denilen ve 'Dharma'yı oluşturan şu
dört ilke üzerine kurmuştur:

1- Dünya'da yaşayan her varlık için ıstıraplar kaçınılmazdır.
2- Istırapların nedeni, kısaca, geçici olan dünyasal unsurlara
bağlanma ve isteklerdir. (Bu ilke, Budist metinlerde, "ıstırabın
nedenleri maddeye bağlılıktan kaynaklanan kin, nefret, kıskançlık,
öfke gibi duygular, hırslar, cahillik, nefsini denetleyememe ile
geçmişteki hareketlerin mukadder hale gelmiş sonuçlarını kapsayan
karma'dır" biçiminde daha ayrıntılı olarak ifade edilir) Nefis
Denetlemesi
3- Bu nedenlerin ortadan kaldırılmasıyla ıstırap da kalkar, yani
ıstırabın ilacı, bu geçici unsurlara bağlanmama ve istek duymamadır.
4- Bu nedenleri, dolayısıyla ıstırapları ortadan kaldıran ve
bireysel manevi kurtuluşu sağlayacak olan araç ise şu sekiz
kollu "orta yol"dur:
a- Doğru anlama (doğru görme, doğru fikir);
b- Doğru niyet;
c- Doğru düşünme;
d- Doğru konuşma;
e- Doğru eylem (doğru bedensel hareket);
f- Doğru çaba (doğru çalışma)
g- Doğru bilinçlilik;
h- Doğru uyanıklık.

Nirvana (kurtuluş) kavramı Budizm'de varsa da, Budizm'in amacı
nirvana değildir, yaşarken ıstıraplardan kurtulmaktır, nirvana bir
sonuçtur. Buda nasıl tanrı kavramına değinmemişse, kurtuluş
kavramına da fazla değinmemiş ve izleyicilerine kurtuluşun ne
olduğunu anlamaya uğraşmamalarını söylemiştir.
O'na göre kurtuluş kısaca nedensellik kuralınca belirlenen karmik
telafilerin kalmaması demekti.
Budist felsefe "ilk neden Yaradan"dır dememekle birlikte,
nedensellik üzerine kuruludur; dolayısıyla Budizm'deki nedensellik
zinciri, başı ve sonu belirsiz, sonsuza uzanan bir yaya benzer.

Budizm başlıca iki mezhebe ayrılmıştır; Hinayana mezhebi genellikle
Sri Lanka (Seylan), Burma ve Tayland'da, Mahayana mezhebi ise Çin,
Tibet, Kore ve Japonya'da kendini gösterir. Kimi Budizm mezheplerine
göre, Buda, Dünya'ya bir kez daha enkarne olacaktır (Maitreya).